Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 55

CHAPITRE 3 - Les responsables

55

1) Les sources de la responsabilité pénale de l'employeur du fait
de son préposé
a) La loi
Certaines dispositions légales prévoient expressément dans des domaines limités la
possibilité d'engager la responsabilité pénale de l'employeur pour des faits commis par
ses salariés. Toutefois, il s'agit de « responsabilités partielles », limitées au transfert
de peine. Ici, la dérogation aux principes généraux ne concerne donc que le seul principe de la personnalité des peines. L'employeur n'endosse pas à proprement parler la
responsabilité pénale de ses salariés.
Plusieurs illustrations de ce mécanisme figurent dans des dispositions du Code de la
route qui permettent au tribunal, en cas d'infraction commise par un salarié conducteur
d'un véhicule appartenant à l'entreprise, de mettre tout ou partie des amendes à la
charge de l'employeur. En la matière, les choses ont évolué récemment. La loi nº 20161547 du 18 novembre 2016 de modernisation de la justice du XXIe siècle a procédé à une
réforme importante en imposant aux représentants légaux de la personne morale titulaire du certificat d'immatriculation l'obligation de communiquer aux services de police
ou de gendarmerie l'identité du salarié ayant commis l'une des infractions citées à
l'article R. 130-11 du Code de la route (C. route, art. L. 121-6). Le manquement à cette
obligation de dénonciation expose le dirigeant personne physique à une amende
contraventionnelle de la 4e classe (750 €). Conséquemment, les cas dans lesquels
l'employeur sera amené à payer l'amende pour l'infraction commise par l'un de ses salariés devraient diminuer.
Toutefois, est maintenue la faculté pour le tribunal, compte tenu des circonstances de
fait et des conditions de travail de l'intéressé, de décider que le paiement des amendes
de police sera, en totalité ou en partie, à la charge de l'employeur à condition que celuici ait été cité à l'audience (C. route, art. L.121-1 al. 2).
De manière similaire, l'article L. 4741-2 du Code du travail prévoit également la possibilité pour le juge de prononcer un transfert de peine à la charge de l'employeur en
matière d'hygiène et de sécurité (v. p. 133 et s.).

b) La jurisprudence
En marge de ces hypothèses spécifiques, la jurisprudence fait parfois peser sur le chef
d'entreprise - généralement représentant ou organe de la personne morale, elle-même
employeur du salarié - une responsabilité pénale à raison des infractions commises par
ses préposés. Très tôt, la chambre criminelle de la Cour de cassation a ainsi posé que
« s'il est de principe que nul n'est passible de peines qu'à raison de son fait personnel,
il en est autrement dans certains cas exceptionnels où des prescriptions légales engendrent l'obligation d'exercer une action directe sur le fait d'autrui »14. À l'heure actuelle,
le « patron » est ainsi responsable de deux séries d'infractions :
- il l'est d'une part de la violation des règlements propres à son entreprise. Cette
situation se rencontre essentiellement dans le cadre des professions réglementées.
Ainsi, le responsable de bar se voit imputer la contravention consistant pour un
--
14. Cass. crim., 27 sept. 1839 : S. 1839, 1, 87.



Mémentos - Droit pénal du travail - 1re

Table des matières de la publication Mémentos - Droit pénal du travail - 1re

Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 1
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 2
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 3
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 4
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 5
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 6
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 7
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 8
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 9
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 10
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 11
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 12
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 13
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 14
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 15
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 16
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 17
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 18
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 19
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 20
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 21
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 22
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 23
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 24
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 25
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 26
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 27
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 28
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 29
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 30
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 31
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 32
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 33
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 34
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 35
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 36
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 37
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 38
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 39
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 40
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 41
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 42
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 43
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 44
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 45
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 46
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 47
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 48
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 49
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 50
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 51
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 52
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 53
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 54
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 55
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 56
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 57
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 58
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 59
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 60
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 61
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 62
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 63
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 64
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 65
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 66
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 67
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 68
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 69
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 70
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 71
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 72
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 73
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 74
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 75
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 76
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 77
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 78
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 79
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 80
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 81
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 82
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 83
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 84
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 85
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 86
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 87
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 88
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 89
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 90
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 91
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 92
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 93
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 94
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 95
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 96
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 97
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 98
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 99
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 100
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 101
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 102
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 103
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 104
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 105
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 106
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 107
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 108
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 109
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 110
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 111
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 112
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 113
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 114
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 115
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 116
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 117
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 118
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 119
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 120
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 121
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 122
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 123
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 124
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 125
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 126
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 127
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 128
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 129
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 130
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 131
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 132
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 133
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 134
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 135
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 136
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 137
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 138
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 139
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 140
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 141
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 142
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 143
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 144
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 145
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 146
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 147
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 148
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 149
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 150
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 151
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 152
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 153
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 154
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 155
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 156
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 157
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 158
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 159
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 160
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 161
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 162
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 163
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 164
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 165
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 166
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 167
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 168
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 169
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 170
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 171
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 172
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 173
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 174
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 175
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 176
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 177
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 178
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 179
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 180
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 181
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 182
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 183
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 184
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 185
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 186
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 187
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 188
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 189
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 190
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 191
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 192
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 193
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 194
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 195
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 196
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 197
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 198
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 199
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 200
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 201
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 202
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 203
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 204
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 205
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 206
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 207
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 208
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 209
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 210
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 211
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 212
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 213
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 214
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 215
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 216
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 217
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 218
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 219
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 220
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 221
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 222
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 223
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 224
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 225
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 226
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 227
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 228
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 229
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 230
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 231
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 232
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 233
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 234
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 235
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 236
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 237
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 238
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 239
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 240
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 241
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 242
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 243
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 244
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 245
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 246
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 247
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 248
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 249
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 250
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 251
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 252
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 253
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 254
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 255
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 256
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 257
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 258
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 259
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 260
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 261
Mémentos - Droit pénal du travail - 1re - 262
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25886-9
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25974-3
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25879-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25775-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-26002-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25942-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25924-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25839-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-26066-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-26073-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25915-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25921-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-26042-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25981-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25808-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25851-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-26009-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25865-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25832-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25945-3
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25912-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25957-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-26021-3
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25918-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25858-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25796-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25995-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-26049-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25988-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25846-3
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25803-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-26035-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-26028-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25765-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22123-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25952-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22146-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25872-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25825-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22126-9
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22134-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22140-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22129-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22143-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22236-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22132-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22149-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22157-3
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22145-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22156-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22150-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22125-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-23216-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22120-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22151-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22141-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22152-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22118-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22138-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22131-3
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22144-3
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22139-9
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22121-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22158-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-17554-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-18993-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-06244-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-17539-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-17570-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-19217-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-17563-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-17546-3
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-17564-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-17553-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-13559-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-09119-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-17576-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-09123-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-17252-3
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-17255-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-13380-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-13361-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-09122-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-13216-9
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-07150-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-09118-3
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-07425-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-09087-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-09104-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-07426-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-07424-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-09042-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-07529-9
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-07438-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-06983-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-07133-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-06836-9
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-06818-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-06834-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-06826-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-06758-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-05549-9
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-06226-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/9782-297-06223-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-06145-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-06157-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-05543-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-05546-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-05550-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-05534-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-05536-9
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-04718-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-04700-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-04699-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-02463-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-03256-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-03029-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-03143-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-02464-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-01535-6
https://www.nxtbookmedia.com