Mémentos - Droit international privé - 14e - 189

CHAPITRE 8 - Le statut familial et le patrimoine
189
535. Cette règle est transposée en droit international privé pour les successions mobilières.
Le tribunal compétent est alors le tribunal du lieu d'ouverture de la succession,
c'est-à-dire le tribunal du dernier domicile du défunt.
536. Mais pour les successions immobilières, la jurisprudence a défini une règle spécifique
: le tribunal compétent est celui du lieu de situation de l'immeuble dans la
mesure où il est situé en France. On en déduit que les tribunaux français ne sont pas
compétents à l'égard des immeubles situés à l'étranger, mais qu'ils sont au contraire
compétents à l'égard des immeubles situés en France, même si la succession a été
ouverte à l'étranger.
537. Ces principes conduisent à ce qu'il est convenu d'appeler un morcellement des
successions internationales : les meubles et les immeubles sont en effet soumis à des
régimes différents ; par ailleurs, les tribunaux français ne sont compétents qu'à
l'égard des immeubles situés en France. C'est dire, par exemple, que si une personne
domiciliée en France est décédée avant le 17 août 2015, en laissant des meubles situés
en France et en Belgique et des immeubles localisés en France et au Canada, la succession
ouverte en France pourra concerner l'ensemble des meubles mais seulement les
immeubles situés en France, les successibles devant donc faire procéder à d'autres
opérations successorales au Canada pour les immeubles situés dans cet État. Il faut
toutefois noter que la Cour de cassation a élaboré une jurisprudence afin de remédier
à ce morcellement, en se fondant sur la théorie du renvoi connue du droit des conflits
de lois (qui a déjà été examinée dans cet ouvrage).
538. Un arrêt de la première chambre civile du 23 juin 2010 (nº09-11901) a ainsi posé
que si une loi étrangère renvoie à la loi française, les juridictions françaises peuvent
devenir compétentes44
. Dans cette espèce, un Français domicilié en Espagne était
décédé, en laissant des meubles ainsi qu'un immeuble en France et un immeuble en
Espagne. En principe, les tribunaux français n'auraient dû être compétents qu'à
l'égard de l'immeuble situé en France. Pourtant, l'un des héritiers français a saisi les
tribunaux français à l'égard de cet immeuble (conformément au principe selon lequel
les tribunaux français sont compétents pour les immeubles situés en France) mais aussi
àl'égard des meubles, en se prévalant du privilège de juridiction de l'article 14 du
Code civil qui permet à un Français de saisir les tribunaux français et qui sera
examiné dans les pages qui suivent (alors pourtant qu'en matière de succession mobilière,
les tribunaux français ne sont compétents que dans la mesure où le dernier domicile
du défunt était situé en France, ce qui n'était pas le cas en l'espèce). La cour
d'appel s'est alors déclarée compétente à l'égard de l'immeuble situé en France (ce
qui ne posait pas de problème), des meubles mais aussi de l'immeuble situé en
Espagne. Pour justifier sa compétence à l'égard de ce dernier et des meubles, elle a
relevé que la loi espagnole (en principe compétente pour l'immeuble situé en
Espagne en tant que loi du lieu de situation, et pour les meubles en tant que loi du
dernier domicile du défunt) renvoyait à la loi française (en tant que loi nationale du
défunt). Et la Cour de cassation l'a approuvée d'en avoir « déduit que les juridictions
françaises étaient, par l'effet de ce renvoi, compétentes pour régler l'ensemble de la
--
44. V. également Cass. 1re
civ., 15 mai 2018, nº 17-11571, affaire dans laquelle il y avait en outre une
difficulté liée à une double nationalité du défunt.

Mémentos - Droit international privé - 14e

Table des matières de la publication Mémentos - Droit international privé - 14e

Mémentos - Droit international privé - 14e - 1
Mémentos - Droit international privé - 14e - 2
Mémentos - Droit international privé - 14e - 3
Mémentos - Droit international privé - 14e - 4
Mémentos - Droit international privé - 14e - 5
Mémentos - Droit international privé - 14e - 6
Mémentos - Droit international privé - 14e - 7
Mémentos - Droit international privé - 14e - 8
Mémentos - Droit international privé - 14e - 9
Mémentos - Droit international privé - 14e - 10
Mémentos - Droit international privé - 14e - 11
Mémentos - Droit international privé - 14e - 12
Mémentos - Droit international privé - 14e - 13
Mémentos - Droit international privé - 14e - 14
Mémentos - Droit international privé - 14e - 15
Mémentos - Droit international privé - 14e - 16
Mémentos - Droit international privé - 14e - 17
Mémentos - Droit international privé - 14e - 18
Mémentos - Droit international privé - 14e - 19
Mémentos - Droit international privé - 14e - 20
Mémentos - Droit international privé - 14e - 21
Mémentos - Droit international privé - 14e - 22
Mémentos - Droit international privé - 14e - 23
Mémentos - Droit international privé - 14e - 24
Mémentos - Droit international privé - 14e - 25
Mémentos - Droit international privé - 14e - 26
Mémentos - Droit international privé - 14e - 27
Mémentos - Droit international privé - 14e - 28
Mémentos - Droit international privé - 14e - 29
Mémentos - Droit international privé - 14e - 30
Mémentos - Droit international privé - 14e - 31
Mémentos - Droit international privé - 14e - 32
Mémentos - Droit international privé - 14e - 33
Mémentos - Droit international privé - 14e - 34
Mémentos - Droit international privé - 14e - 35
Mémentos - Droit international privé - 14e - 36
Mémentos - Droit international privé - 14e - 37
Mémentos - Droit international privé - 14e - 38
Mémentos - Droit international privé - 14e - 39
Mémentos - Droit international privé - 14e - 40
Mémentos - Droit international privé - 14e - 41
Mémentos - Droit international privé - 14e - 42
Mémentos - Droit international privé - 14e - 43
Mémentos - Droit international privé - 14e - 44
Mémentos - Droit international privé - 14e - 45
Mémentos - Droit international privé - 14e - 46
Mémentos - Droit international privé - 14e - 47
Mémentos - Droit international privé - 14e - 48
Mémentos - Droit international privé - 14e - 49
Mémentos - Droit international privé - 14e - 50
Mémentos - Droit international privé - 14e - 51
Mémentos - Droit international privé - 14e - 52
Mémentos - Droit international privé - 14e - 53
Mémentos - Droit international privé - 14e - 54
Mémentos - Droit international privé - 14e - 55
Mémentos - Droit international privé - 14e - 56
Mémentos - Droit international privé - 14e - 57
Mémentos - Droit international privé - 14e - 58
Mémentos - Droit international privé - 14e - 59
Mémentos - Droit international privé - 14e - 60
Mémentos - Droit international privé - 14e - 61
Mémentos - Droit international privé - 14e - 62
Mémentos - Droit international privé - 14e - 63
Mémentos - Droit international privé - 14e - 64
Mémentos - Droit international privé - 14e - 65
Mémentos - Droit international privé - 14e - 66
Mémentos - Droit international privé - 14e - 67
Mémentos - Droit international privé - 14e - 68
Mémentos - Droit international privé - 14e - 69
Mémentos - Droit international privé - 14e - 70
Mémentos - Droit international privé - 14e - 71
Mémentos - Droit international privé - 14e - 72
Mémentos - Droit international privé - 14e - 73
Mémentos - Droit international privé - 14e - 74
Mémentos - Droit international privé - 14e - 75
Mémentos - Droit international privé - 14e - 76
Mémentos - Droit international privé - 14e - 77
Mémentos - Droit international privé - 14e - 78
Mémentos - Droit international privé - 14e - 79
Mémentos - Droit international privé - 14e - 80
Mémentos - Droit international privé - 14e - 81
Mémentos - Droit international privé - 14e - 82
Mémentos - Droit international privé - 14e - 83
Mémentos - Droit international privé - 14e - 84
Mémentos - Droit international privé - 14e - 85
Mémentos - Droit international privé - 14e - 86
Mémentos - Droit international privé - 14e - 87
Mémentos - Droit international privé - 14e - 88
Mémentos - Droit international privé - 14e - 89
Mémentos - Droit international privé - 14e - 90
Mémentos - Droit international privé - 14e - 91
Mémentos - Droit international privé - 14e - 92
Mémentos - Droit international privé - 14e - 93
Mémentos - Droit international privé - 14e - 94
Mémentos - Droit international privé - 14e - 95
Mémentos - Droit international privé - 14e - 96
Mémentos - Droit international privé - 14e - 97
Mémentos - Droit international privé - 14e - 98
Mémentos - Droit international privé - 14e - 99
Mémentos - Droit international privé - 14e - 100
Mémentos - Droit international privé - 14e - 101
Mémentos - Droit international privé - 14e - 102
Mémentos - Droit international privé - 14e - 103
Mémentos - Droit international privé - 14e - 104
Mémentos - Droit international privé - 14e - 105
Mémentos - Droit international privé - 14e - 106
Mémentos - Droit international privé - 14e - 107
Mémentos - Droit international privé - 14e - 108
Mémentos - Droit international privé - 14e - 109
Mémentos - Droit international privé - 14e - 110
Mémentos - Droit international privé - 14e - 111
Mémentos - Droit international privé - 14e - 112
Mémentos - Droit international privé - 14e - 113
Mémentos - Droit international privé - 14e - 114
Mémentos - Droit international privé - 14e - 115
Mémentos - Droit international privé - 14e - 116
Mémentos - Droit international privé - 14e - 117
Mémentos - Droit international privé - 14e - 118
Mémentos - Droit international privé - 14e - 119
Mémentos - Droit international privé - 14e - 120
Mémentos - Droit international privé - 14e - 121
Mémentos - Droit international privé - 14e - 122
Mémentos - Droit international privé - 14e - 123
Mémentos - Droit international privé - 14e - 124
Mémentos - Droit international privé - 14e - 125
Mémentos - Droit international privé - 14e - 126
Mémentos - Droit international privé - 14e - 127
Mémentos - Droit international privé - 14e - 128
Mémentos - Droit international privé - 14e - 129
Mémentos - Droit international privé - 14e - 130
Mémentos - Droit international privé - 14e - 131
Mémentos - Droit international privé - 14e - 132
Mémentos - Droit international privé - 14e - 133
Mémentos - Droit international privé - 14e - 134
Mémentos - Droit international privé - 14e - 135
Mémentos - Droit international privé - 14e - 136
Mémentos - Droit international privé - 14e - 137
Mémentos - Droit international privé - 14e - 138
Mémentos - Droit international privé - 14e - 139
Mémentos - Droit international privé - 14e - 140
Mémentos - Droit international privé - 14e - 141
Mémentos - Droit international privé - 14e - 142
Mémentos - Droit international privé - 14e - 143
Mémentos - Droit international privé - 14e - 144
Mémentos - Droit international privé - 14e - 145
Mémentos - Droit international privé - 14e - 146
Mémentos - Droit international privé - 14e - 147
Mémentos - Droit international privé - 14e - 148
Mémentos - Droit international privé - 14e - 149
Mémentos - Droit international privé - 14e - 150
Mémentos - Droit international privé - 14e - 151
Mémentos - Droit international privé - 14e - 152
Mémentos - Droit international privé - 14e - 153
Mémentos - Droit international privé - 14e - 154
Mémentos - Droit international privé - 14e - 155
Mémentos - Droit international privé - 14e - 156
Mémentos - Droit international privé - 14e - 157
Mémentos - Droit international privé - 14e - 158
Mémentos - Droit international privé - 14e - 159
Mémentos - Droit international privé - 14e - 160
Mémentos - Droit international privé - 14e - 161
Mémentos - Droit international privé - 14e - 162
Mémentos - Droit international privé - 14e - 163
Mémentos - Droit international privé - 14e - 164
Mémentos - Droit international privé - 14e - 165
Mémentos - Droit international privé - 14e - 166
Mémentos - Droit international privé - 14e - 167
Mémentos - Droit international privé - 14e - 168
Mémentos - Droit international privé - 14e - 169
Mémentos - Droit international privé - 14e - 170
Mémentos - Droit international privé - 14e - 171
Mémentos - Droit international privé - 14e - 172
Mémentos - Droit international privé - 14e - 173
Mémentos - Droit international privé - 14e - 174
Mémentos - Droit international privé - 14e - 175
Mémentos - Droit international privé - 14e - 176
Mémentos - Droit international privé - 14e - 177
Mémentos - Droit international privé - 14e - 178
Mémentos - Droit international privé - 14e - 179
Mémentos - Droit international privé - 14e - 180
Mémentos - Droit international privé - 14e - 181
Mémentos - Droit international privé - 14e - 182
Mémentos - Droit international privé - 14e - 183
Mémentos - Droit international privé - 14e - 184
Mémentos - Droit international privé - 14e - 185
Mémentos - Droit international privé - 14e - 186
Mémentos - Droit international privé - 14e - 187
Mémentos - Droit international privé - 14e - 188
Mémentos - Droit international privé - 14e - 189
Mémentos - Droit international privé - 14e - 190
Mémentos - Droit international privé - 14e - 191
Mémentos - Droit international privé - 14e - 192
Mémentos - Droit international privé - 14e - 193
Mémentos - Droit international privé - 14e - 194
Mémentos - Droit international privé - 14e - 195
Mémentos - Droit international privé - 14e - 196
Mémentos - Droit international privé - 14e - 197
Mémentos - Droit international privé - 14e - 198
Mémentos - Droit international privé - 14e - 199
Mémentos - Droit international privé - 14e - 200
Mémentos - Droit international privé - 14e - 201
Mémentos - Droit international privé - 14e - 202
Mémentos - Droit international privé - 14e - 203
Mémentos - Droit international privé - 14e - 204
Mémentos - Droit international privé - 14e - 205
Mémentos - Droit international privé - 14e - 206
Mémentos - Droit international privé - 14e - 207
Mémentos - Droit international privé - 14e - 208
Mémentos - Droit international privé - 14e - 209
Mémentos - Droit international privé - 14e - 210
Mémentos - Droit international privé - 14e - 211
Mémentos - Droit international privé - 14e - 212
Mémentos - Droit international privé - 14e - 213
Mémentos - Droit international privé - 14e - 214
Mémentos - Droit international privé - 14e - 215
Mémentos - Droit international privé - 14e - 216
Mémentos - Droit international privé - 14e - 217
Mémentos - Droit international privé - 14e - 218
Mémentos - Droit international privé - 14e - 219
Mémentos - Droit international privé - 14e - 220
Mémentos - Droit international privé - 14e - 221
Mémentos - Droit international privé - 14e - 222
Mémentos - Droit international privé - 14e - 223
Mémentos - Droit international privé - 14e - 224
Mémentos - Droit international privé - 14e - 225
Mémentos - Droit international privé - 14e - 226
Mémentos - Droit international privé - 14e - 227
Mémentos - Droit international privé - 14e - 228
Mémentos - Droit international privé - 14e - 229
Mémentos - Droit international privé - 14e - 230
Mémentos - Droit international privé - 14e - 231
Mémentos - Droit international privé - 14e - 232
Mémentos - Droit international privé - 14e - 233
Mémentos - Droit international privé - 14e - 234
Mémentos - Droit international privé - 14e - 235
Mémentos - Droit international privé - 14e - 236
Mémentos - Droit international privé - 14e - 237
Mémentos - Droit international privé - 14e - 238
Mémentos - Droit international privé - 14e - 239
Mémentos - Droit international privé - 14e - 240
Mémentos - Droit international privé - 14e - 241
Mémentos - Droit international privé - 14e - 242
Mémentos - Droit international privé - 14e - 243
Mémentos - Droit international privé - 14e - 244
Mémentos - Droit international privé - 14e - 245
Mémentos - Droit international privé - 14e - 246
Mémentos - Droit international privé - 14e - 247
Mémentos - Droit international privé - 14e - 248
Mémentos - Droit international privé - 14e - 249
Mémentos - Droit international privé - 14e - 250
Mémentos - Droit international privé - 14e - 251
Mémentos - Droit international privé - 14e - 252
Mémentos - Droit international privé - 14e - 253
Mémentos - Droit international privé - 14e - 254
Mémentos - Droit international privé - 14e - 255
Mémentos - Droit international privé - 14e - 256
Mémentos - Droit international privé - 14e - 257
Mémentos - Droit international privé - 14e - 258
Mémentos - Droit international privé - 14e - 259
Mémentos - Droit international privé - 14e - 260
Mémentos - Droit international privé - 14e - 261
Mémentos - Droit international privé - 14e - 262
Mémentos - Droit international privé - 14e - 263
Mémentos - Droit international privé - 14e - 264
Mémentos - Droit international privé - 14e - 265
Mémentos - Droit international privé - 14e - 266
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25886-9
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25974-3
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25879-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25775-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-26002-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25942-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25924-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25839-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-26066-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-26073-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25915-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25921-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-26042-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25981-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25808-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25851-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-26009-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25865-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25832-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25945-3
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25912-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25957-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-26021-3
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25918-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25858-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25796-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25995-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-26049-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25988-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25846-3
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25803-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-26035-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-26028-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25765-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22123-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25952-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22146-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25872-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-25825-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22126-9
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22134-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22140-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22129-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22143-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22236-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22132-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22149-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22157-3
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22145-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22156-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22150-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22125-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-23216-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22120-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22151-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22141-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22152-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22118-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22138-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22131-3
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22144-3
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22139-9
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22121-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-22158-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-17554-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-18993-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-06244-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-17539-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-17570-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-19217-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-17563-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-17546-3
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-17564-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-17553-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-13559-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-09119-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-17576-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-09123-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-17252-3
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-17255-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-13380-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-13361-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-09122-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-13216-9
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-07150-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-09118-3
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-07425-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-09087-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-09104-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-07426-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-07424-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-09042-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-07529-9
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-07438-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-06983-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-07133-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-06836-9
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-06818-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-06834-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-06826-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-06758-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-05549-9
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-06226-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/9782-297-06223-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-06145-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-06157-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-05543-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-05546-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-05550-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-05534-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-05536-9
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-04718-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-04700-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-04699-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-02463-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-03256-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-03029-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-03143-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-02464-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/Gualino/978-2-297-01535-6
https://www.nxtbookmedia.com